Летам 1994 года ў Беларусі ўпершыню выбіралі Прэзідэнта. Да гэтага самыя галоўныя рашэнні ў краіне прымаў парламент - Вярхоўны Савет. Аднак рабіў ён гэта доўга і марудна. Дэпутаты бясконца дэбатавалі, ведучы скрытную барацьбу адзін з адным. Краіна тым часам кацілася ў прорву, людзі бяднелі. Патрэбны былі тэрміновыя меры, каб не дапусціць горшага сцэнарыя. І Беларусь мяняе форму праўлення - у 1994-м прымаецца Канстытуцыя, упершыню ў гісторыі краіны ўводзіцца пасада Прэзідэнта (крыху пазней, у 1996-м, у выніку ўсенароднай падтрымкі на рэферэндуме ўносяцца папраўкі ў Канстытуцыю і краіна становіцца прэзідэнцкай рэспублікай).
Прыняцце Канстытуцыі, назначэнне даты выбараў кіраўніка дзяржавы, барацьба за галасы выбаршчыкаў - і 10 ліпеня 1994 года перамогу на выбарах Прэзідэнта атрымаў Аляксандр Лукашэнка. З гэтага моманту вядзецца адлік гісторыі інстытута прэзідэнцтва ў Беларусі, і сёлетні год юбілейны.
Як паўплывала на сітуацыю ў краіне лёсавызначальнае рашэнне 1994 года? Наколькі эфэктыўна функцыянуе сістэма кіравання дзяржавай на сучасным этапе? Ці здольна яна процістаяць выклікам і пагрозам, вытрымліваць тэктанічныя геапалітычныя зрухі, што адбываюцца ў свеце? Да 30-годдзя інстытута прэзідэнцтва ў Беларусі ў матэрыяле БЕЛТА падборка меркаванняў экспертаў, вучоных, дзяржаўных, грамадскіх дзеячаў, а таксама выказванні Аляксандра Лукашэнкі аб яго адносінах да свайго статусу і аб тым, што самае складанае ў дзейнасці на пасадзе кіраўніка дзяржавы.
Інстытут прэзідэнцтва як выратавальны круг для краіны і народа
"Гады з 1991-га па 1994-ы былі часам асэнсавання нашым грамадствам будучыні Беларусі, у тым ліку яе палітычнага ладу. У існуючай сітуацыі стала асабліва відавочным запатрабаванне на моцную, дзейсную ўладу, здольную хутка прымаць рашэнні. У 1994-1996 гадах адбываецца станаўленне інстытута прэзідэнцтва. Гэта адзін з ключавых момантаў у летапісе нашай дзяржаўнасці, у гісторыі ўжо суверэннай і незалежнай краіны. Безумоўна, моцны інстытут прэзідэнцкай улады ў Беларусі - гарантыя стабільнасці і паступальнага развіцця дзяржавы і грамадства", - упэўнены дырэктар Інстытута гісторыі НАН кандыдат гістарычных навук, дацэнт Вадзім Лакіза.
"Узнікненне інстытута прэзідэнцтва ў нашай краіне - заканамерная і гістарычна абгрунтаваная з'ява. Ментальна беларусам, як і большасці насельніцтва постсавецкай прасторы, блізкая ідэя моцнай персаніфікаванай улады, якая здольна ўзяць на сябе адказнасць. Вядома, дыскутуючы, быць Беларусі парламенцкай або прэзідэнцкай рэспублікай, разглядалі еўрапейскі і сусветны вопыт. Але галоўнае - востра стаяла пытанне аб дзейнасці ўлады. Вярхоўны Савет тыднямі абмяркоўваў адзін законапраект. У грамадстве тым часам расло раздражненне ад адсутнасці ўзгодненасці ўлад, разгулу злачыннасці. Людзі бачылі ўсё большы хаос і пагаршэнне жыцця, таму, вядома, падтрымлівалі ўвядзенне інстытута прэзідэнцтва, яны ўспрымалі яго як выратавальны круг для сябе", - лічыць старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра паліталогіі НАН кандыдат палітычных навук Аляксандр Маркевіч.
Эксперт звярнуў увагу, што выбраны ў 1994 годзе пры поўнай народнай падтрымцы Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка ўвёў у краіне, па сутнасці, антыкрызіснае кіраванне, неадкладна заняўся аднаўленнем народнай гаспадаркі, перш за ўсё базавых галін: прамысловасці, сельскай гаспадаркі, будаўніцтва. "Шмат назбіралася да таго часу і сацыяльных праблем, яны абвастрыліся максімальна. Але галоўным для маладога Прэзідэнта была справядлівасць, якую ён абяцаў сваім выбаршчыкам, і гэты прынцып застаецца сутнасцю яго палітыкі да сённяшняга дня", - падкрэсліў Аляксандр Маркевіч.
"Калі краіна знаходзіцца ў такім незразумелым стане (як у перыяд вострай палітычнай барацьбы і сацыяльна-эканамічнага бязладдзя 1990-х гадоў. - Заўвага БЕЛТА), яе можа вывесці толькі дакладная, канкрэтная ўлада, якая мае паўнамоцтвы для таго, каб прымаць рашэнне і тут жа забяспечыць яго выкананне. Была не толькі стабілізавана абстаноўка. Былі намечаны шляхі, куды рухацца", - расказаў Анатоль Глаз, які працаваў у 1995-1998 гадах старшынёй Бабруйскага райвыканкама, а ў далейшым з'яўляўся намеснікам старшыні Магілёўскага аблвыканкама, дэпутатам парламента.
"Заўсёды дзейнічаць у інтарэсах народа". Роля асобы першага Прэзідэнта
"Велізарнае значэнне ў развіцці беларускай мадэлі мае асоба першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі. Яго стратэгічныя ўстаноўкі па тлумачэнні ідэалагічнага базісу дзяржаўнага будаўніцтва і грамадскага развіцця маюць вызначальнае значэнне ў дынамічным, паступальным развіцці краіны. Дзякуючы нашаму Прэзідэнту ў Беларусі ўдалося захаваць нацыянальную мадэль дэмакратыі, забяспечыць незалежнасць, захаваць і перааснасціць усе сферы вытворчасці. Мы не дапусцім рэзкай сацыяльнай палярызацыі краіны, яе "мадэрнізацыі" па заходніх лякалах. У цэнтры палітыкі не інтарэсы капіталу, а чалавек працы, усё, што дае нам магчымасць процістаяць разнастайным каляровым рэвалюцыям і іншым брудным паліттэхналогіям", - заявіў намеснік кіраўніка Адміністрацыі Прэзідэнта Беларусі Уладзімір Пярцоў.
Ён падкрэсліў, што кіраўнік дзяржавы з ліку тых рэдкіх палітыкаў, хто жыве лёсам свайго народа, сваёй краіны. Таму абсалютна заканамерна, што Аляксандр Лукашэнка ў 2024 годзе быў выбраны старшынёй Усебеларускага народнага сходу, найвышэйшага органа народаўладдзя. "У бліжэйшы час нас чакаюць значныя палітычныя падзеі. Наперадзе прэзідэнцкія выбары. Толькі моцная прэзідэнцкая ўлада дае магчымасць увасабляць у жыццё запатрабаванне на эвалюцыйны шлях развіцця і моцную беларускую нацыянальную дзяржаву. Мудрасць і воля беларускага Прэзідэнта дазволяць вырашыць задачы, якія стаяць перад намі", - упэўнены Уладзімір Пярцоў.
"Людзі прагаласавалі за харызматычнага чалавека, які змагаўся за дысцыпліну і парадак, за права беларусаў быць гаспадарамі на сваёй зямлі. Узяць на сябе абсалютна свядома каласальную адказнасць за лёс цэлай краіны ў свеце мала хто здольны. Гэта сведчыць перш за ўсё аб маштабе і ўнікальнасці асобы, аб мудрасці і празорлівасці палітыка, які заўсёды са сваім народам, у якога ён шукае і знаходзіць падтрымку і выключна ў яго інтарэсах дзейнічае", - падкрэсліла старшыня Беларускага саюза жанчын, дырэктар нацыянальнага прадстаўніцтва МТРК "Мір" Вольга Шпілеўская.
"Інстытут прэзідэнцтва непасрэдна звязаны з асобай нашага Прэзідэнта. Яго дзейнасць на працягу 30 гадоў з'яўляецца ўвасабленнем зараджэння, развіцця не толькі самой прэзідэнцкай улады, але і асноўных этапаў будаўніцтва нацыянальнай дзяржаўнасці. Воля, энергія Прэзідэнта сталі ўвасабленнем унікальнага метаду будаўніцтва сістэмы прэзідэнцтва", - канстатаваў намеснік старшыні Гродзенскага аблвыканкама Віктар Пранюк.
"Трыццацігоддзе інстытута прэзідэнцтва - знамянальная дата, у якой, як у фокусе часу, адлюстравана многае, і галоўнае - выбар народа і мандат даверу Аляксандру Рыгоравічу Лукашэнку, які вызначае лёс развіцця Рэспублікі Беларусь. Інстытут прэзідэнцтва стаў выратавальным для Беларусі. Нараджаўся і развіваецца ён разам з нашай дзяржаўнасцю. Шмат у чым ён стаў сінонімам сапраўднай незалежнасці і суверэнітэту, нацыянальнага адзінства і культурнага кода нашай краіны", - падкрэсліў першы намеснік міністра адукацыі Аляксандр Бахановіч.
30-годдзе інстытута прэзідэнцтва як нагода падвесці першыя вынікі
"Трыццаць гадоў у гісторыі невялікі тэрмін, але за гэты час удалося сур'ёзна ўмацаваць інстытут прэзідэнцтва, пашырыўшы яго кропкі апоры. Мы зрабілі крок у бок грамадзянскай супольнасці, сфарміраваўшы яе асаблівыя інструменты ўзаемадзеяння. Завяршальным этапам развіцця палітычнай сістэмы стала наданне Усебеларускаму народнаму сходу канстытуцыйнага статусу, што дало магчымасць уключыць шырокія слаі насельніцтва ў прыняцце рашэнняў стратэгічнага характару. Такім чынам, на дадзеным адрэзку часу мы прыйшлі да сфарміраванай уласнай палітычнай сістэмы", - заявіў аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў, член навукова-экспертнага савета пры ЦВК кандыдат палітычных навук Анатоль Баяшоў.
"Перыяд 30-ці гадоў быў напружаным, гады былі складаныя, супярэчлівыя, але, тым не менш, інстытут прэзідэнцтва Беларусі аказаўся моцным, устойлівым, забяспечыў дабрабыт у краіне", - перакананы галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута эканомікі РАН, загадчык цэнтра постсавецкіх даследаванняў Леанід Вардомскі.
"Пад эгідай інстытута прэзідэнцтва за гэтыя гады сфарміравалася ўласная прадуктыўная мадэль грамадскага развіцця. Яе асновамі з'яўляюцца моцная дзяржава, сацыяльна арыентаваная эканоміка, усходнеславянская культурна-цывілізацыйная прыналежнасць беларускага народа, - сказаў намеснік старшыні Гродзенскага аблвыканкама Віктар Пранюк. - Інстытут прэзідэнцтва быў і застаецца стрыжнем сістэмы дзяржаўнага кіравання ў цэнтры і на месцах. Ён генерыруе распрацоўку новых напрамкаў, эфектыўных ідэй і праектаў для эканамічных і сацыяльных сфер, фарміравання рэгіянальнай палітыкі. У эпіцэнтры знаходзіцца клопат пра беларусаў, пра іх патрэбы і інтарэсы".
"За 30 гадоў Беларусь сфарміравалася як паўнацэнная дзяржава, як дастойная павагі нацыя. На беларускай зямлі за тры дзесяцігоддзі не было міжнацыянальных і міжканфесійных канфліктаў. І ўпэўнены, што не будзе, калі праводзіць такую ж знешнюю і ўнутраную палітыку, як цяпер. І самае важнае - створана надзейная сістэма абароны дзяржавы і нацыі. Мы разумеем дакладна свае нацыянальныя інтарэсы. Ведаем пагрозы і іх крыніцы. І гэта не іншыя народы, а правіцелі, істэблішмент, у якога свае меркантыльныя эканамічныя або палітычныя інтарэсы. Але ні адзін народ для нас не з'яўляецца ні праціўнікам, ні сапернікам. У нас свой геапалітычны выбар - Саюзная дзяржава, стратэгічнае партнёрства з Кітайскай Народнай Рэспублікай, шэраг інтэграцыйных утварэнняў. І самае галоўнае - Беларусь упэўнена глядзіць наперад. У шматпалярным свеце, які фарміруецца, мы бачым сваю ролю і месца, куды імкнёмся, і даб'ёмся гэтага, без усялякага сумнення", - канстатаваў старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра паліталогіі НАН кандыдат палітычных навук Аляксандр Маркевіч.
"Канстытуцыя 1994 года ўпершыню ў гісторыі Беларусі прадугледзела ў сістэме вышэйшых органаў дзяржаўнай улады пасаду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. На этапе першапачатковага развіцця суверэннай Беларусі інстытут прэзідэнцтва стаў тым сувязным звяном, якое забяспечыла эфектыўнае ўзаемадзеянне розных галін улады. Нягледзячы на сваю невялікую гісторыю існавання і развіцця ў нашай дзяржаве, інстытут прэзідэнцтва завяршыў сваё фарміраванне і з'яўляецца неад'емным элементам сістэмы вышэйшых органаў дзяржаўнай улады, выступае адным з найважнейшых яе сімвалаў і ўвасабляе адзінства народа Беларусі", - да такой высновы прыйшлі аўтары артыкула "Станаўленне інстытута прэзідэнцтва ў Рэспубліцы Беларусь" Вадзім Іпатаў і Дзмітрый Паляшчук.
Прэзідэнт аб прэзідэнцтве і самым складаным на гэтай пасадзе
За час свайго прэзідэнцтва Аляксандр Лукашэнка не раз адказваў на пытанні ў тым ліку аб асаблівасцях працы на пасадзе кіраўніка дзяржавы. Пайшло ў народ і стала афарызмам яго выказванне: "Прэзідэнтамі не становяцца, прэзідэнтамі нараджаюцца". "Калі ў цябе ад прыроды няма прэзідэнцкага (або стрыжня, або чагосьці), закваскі гэтай, ты не будзеш Прэзідэнтам. У цябе павінна быць гэта сувязь з народам. Гэта галоўнае для прэзідэнта. І гэта ад прыроды павінна быць, - тлумачыў Аляксандр Лукашэнка. - У чалавека, Прэзідэнта будучага, ад прыроды павінна быць пэўная інтуіцыя, пэўнае пачуццё, якое яго ніколі ў жыцці не падвядзе. Гэта ў жыцці не прыдбаеш. Гэта павінна быць у цябе ад прыроды. Калі гэтага няма, як у некаторых цяпер заходніх палітыкаў, кіраўнікоў дзяржаў у тым ліку, на жаль, у нашых суседзяў, ну, тады і Прэзідэнта няма. Дзякуй богу, што там прэзідэнты не валодаюць тымі паўнамоцтвамі па Канстытуцыі, як у Беларусі. Інакш была б бяда".
Зусім нядаўна Прэзідэнта спыталі, што ён лічыць самым цяжкім за той 30-гадовы перыяд, на працягу якога ён з'яўляецца кіраўніком дзяржавы, захоўваючы суверэнітэт і незалежнасць Беларусі. І адказ яго быў пра апраўданне высокага даверу, атрыманага ад беларускага народа, які даверыў яму кіраваць краінай. "Кожны дзень - раніцай, вечарам, ноччу - ты прачынаешся ў халодным поце і думаеш: табе ж даверылі, як бы не падвесці. Вось у сапраўднага Прэзідэнта гэта самае цяжкае", - сказаў у адным з інтэрв'ю Аляксандр Лукашэнка. Прэзідэнт падкрэсліў: каб захаваць дзяржаву, неабходна зберагчы яе незалежнасць. "Без яе не можа быць дзяржавы. А калі няма дзяржавы, то і няма нас. Мы рабы проста без гэтага. Таму гэта самае галоўнае - захаваць яе", - сказаў беларускі лідар.-0-